Succesfactoren voor een vitale arbeidsmarkt

"A'j neet meer dreumt, dan goa'j dood. En a'j 't neet doot, dan gebeurt 't neet." 

Met deze wijze woorden openden we op 13 mei onze bijeenkomst over de toekomst van de arbeidsmarkt in de Achterhoek. Samen met partners uit de 3 O's (onderwijs, overheid en ondernemers) spraken we over ‘werk’. De toekomst van onze samenleving en arbeidsmarkt hangt af van de keuzes die we nu maken. Verandering begint bij dromen én doen – en dat vraagt om verandermensen. Verandermensen: mensen die dromen omzetten in actie. 

Drie transities die alles veranderen

Tijdens de bijeenkomst deelde gastspreker Marjolein ten Hoonte haar visie op de toekomstige arbeidsmarkt. Aan de hand van haar boek "Kunnen we het even over werk hebben?" schetste zij de context waarin de arbeidsmarkt fundamenteel verandert. Ze maakte duidelijk dat drie grote maatschappelijke transities bepalend zijn voor de toekomst van werk en scholing:

• Demografisch - Onze samenleving vergrijst in rap tempo. Het aantal mensen dat met pensioen gaat neemt toe, terwijl het aantal werkenden afneemt. Dit zet niet alleen druk op de betaalbaarheid van het zorgstelsel en de pensioenen, maar ook op de beschikbaarheid van arbeid in cruciale sectoren als zorg, onderwijs en techniek. De manier waarop we arbeid verdelen over generaties en levensfasen moet opnieuw worden doordacht.
• Technologisch - Innovaties zoals kunstmatige intelligentie, robotisering en data-analyse veranderen razendsnel de aard van werk. Beroepen verdwijnen, nieuwe rollen ontstaan, en het tempo waarin kennis veroudert versnelt. Hierdoor wordt continue ontwikkeling een noodzakelijke vaardigheid. Tegelijk zorgt technologie ook voor kansen: voor slimmer leren, betere ondersteuning op de werkvloer en toegankelijkere informatievoorziening.
• Sociaal-duurzaam - Duurzaamheid gaat verder dan energie of klimaat. Het gaat ook om sociale duurzaamheid: hoe houden we mensen gezond, betrokken en inzetbaar in een samenleving die steeds complexer wordt? Inclusie, mentale veerkracht, gelijkwaardige kansen en sociale verbondenheid worden steeds belangrijker. De arbeidsmarkt moet ruimte geven aan iedereen, ook aan mensen met migratieachtergrond, zorgverantwoordelijkheden of een afstand tot werk.

Deze transities maken duidelijk dat vaste structuren en zekerheden tekortschieten. Wat we nodig hebben, zijn mensen en systemen die kunnen meebewegen. 

De noodzaak van verandermensen (visie Marjolein ten Hoonte)

Marjolein ten Hoonte hield vervolgens een krachtig pleidooi voor een fundamentele herziening van hoe we werk organiseren. De kern: in tijden van verandering moeten we allemaal verandermens willen zijn.  

Ze stelt dat we af moeten van het idee dat zekerheid voortkomt uit een vast contract. In plaats daarvan moeten we zekerheid organiseren via ontwikkeling en wendbaarheid. Werk, leren en leven lopen steeds meer door elkaar. Om daaraan recht te doen, pleit ze voor een ontslagvrije samenleving en een digitale ontwikkel-wallet waarin mensen zelf hun skills, leerervaringen en werkgeschiedenis beheren. Daarmee worden mensen eigenaar van hun loopbaan en kunnen ze zich vrij bewegen tussen sectoren, functies en levensfasen.

Een interessant onderdeel in haar visie is de basisbaan: werk van maatschappelijke waarde dat beschikbaar is voor mensen voor wie regulier werk (nog) niet haalbaar is. Niet als vangnet, maar als opstap. Zo blijven mensen verbonden, doen mee, ontwikkelen vaardigheden en bouwen zelfvertrouwen op. De basisbaan erkent dat meedoen loont, ook als dat buiten het klassieke arbeidscircuit gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan vrijwilligerswerk bij de voetbalclub of het begeleiden van activiteiten in een AZC. Juist in dit soort omgevingen ontstaan kansen om vaardigheden te ontwikkelen, zelfvertrouwen op te bouwen en een nieuwe rol in de samenleving te vinden.  

Maar het principe van de verandermens is een oproep aan ons allemaal. Het vermogen om betekenis te geven aan je werk, mee te bewegen met ontwikkelingen en nieuwe rollen te verkennen, is de basis van toekomstbestendig functioneren. Een verandermens is iemand die leert, onderzoekt, zich aanpast en bijdraagt. En die tegelijkertijd rekent op een systeem dat ruimte biedt, ondersteunt en waardeert.